Een onderzoeker van de Universiteit van Kansas heeft jarenlang onderzoek gedaan naar wat hij ‘aquaterra’ noemt, grote stukken land die ooit door oude mensen werden bewoond en nu onder water staan als gevolg van schommelingen in de zeespiegel.
Jerome Dobson, emeritus hoogleraar geografie, stelt dat deze regio’s, die zich vaak uitstrekken vanaf de continentale kusten en rond verspreide eilanden, archeologische schatten en cruciale antwoorden over de eerste menselijke nederzettingen herbergen, maar tot nu toe weinig wetenschappelijke aandacht hebben gekregen.
In een recent onderzoek gepubliceerd in het tijdschrift Comptes Rendus Géoscience van de Académie des sciences hebben Dobson en zijn Italiaanse collega’s Giorgio Spada van de Universiteit van Bologna en Gaia Galassi van de Universiteit van Urbino de migratieroutes van de moderne mens vanuit Afrika opnieuw geëvalueerd met behulp van een verbeterd model van glaciale isostatische aanpassing (GIA) dat de historische zeespiegel reconstrueert.
In combinatie met genetische en archeologische gegevens geeft dit een nauwkeuriger beeld van hoe het smelten van de gletsjers – dat nog lang na het laatste glaciale maximum, 21.000 jaar geleden, voortduurde – de migratieroutes veranderde en de opkomst van de eerste beschavingen vormde.
Referentiekaart met de genoemde natuurlijke kenmerken, steden en bekende routes die de Nijl, de Baai van Foul, de Golf van Suez, de Rode Zee en de Middellandse Zee door de geschiedenis heen met elkaar hebben verbonden. Bron: Dobson et al.
Het spannende is dat veel onderwaterlandschappen archeologisch relevant zijn, en deze kartering geeft wetenschappers een betere kans om ze te vinden, legde Dobson uit. We hopen dat dit het mogelijk maakt om de gebieden te verkennen die tijdens de laatste ijstijd bloot kwamen te liggen.
De studie levert nieuwe gegevens op over zeespiegelstanden, oude kustlijnen en migratieroutes in Afrika en West-Azië, en stelt alternatieve routes voor die mensen mogelijk hebben gevolgd toen ze Afrika verlieten. Deze omvatten de oversteek bij Suez (tussen de Rode Zee en de Middellandse Zee), de doorgang van de Golf van Aqaba naar de Levant, de Straat van Bab el Mandeb naar Saoedi-Arabië, de route van Foul Bay naar de Middellandse Zee en de eilandroute via de Straat van Sicilië en Messina.
We wilden geofysisch nauwkeurige kustlijnen genereren, aldus Dobson. Het volstaat niet om de hoogte van de zee af te trekken van de topografie; de aardkorst vervormt onder het gewicht van de ijskappen, en het GIA-model is essentieel om dit te corrigeren.
De bevindingen wijzen erop dat sommige van deze routes langer blootgesteld waren dan tot nu toe werd aangenomen, hoewel dit varieerde naargelang de regionale schommelingen van de zeespiegel. Daarnaast maakte het team gebruik van genetische databases om bevolkingsbewegingen te traceren en overeenkomsten met de voorgestelde geografische routes te identificeren.
Satellietbeeld van Berenice, een oude haven aan de kust van de Rode Zee. Een onderzoeker van de KU zegt dat de nieuwe informatie over Berenice aanleiding zou moeten geven tot een heroverweging van de migratie naar de Nijlvallei vóór of tijdens het Laatste Glaciale Maximum. Volgens Jerome Dobson zouden de koraalriffen in de buurt van de Baai van Foul meer aanwijzingen kunnen opleveren. Bron: NASA
We hebben een nieuwe kaart van DNA-centra die twee miljoen jaar teruggaat, aldus Dobson. Deze kaart laat een enkele voorouderlijke oorsprong zien in het zuiden, nabij Meroe in Kush, diep in Afrika. Archeologisch bewijs is schaars, maar de genetische gegevens zijn solide en consistent.
De studie concentreerde zich op twee mogelijke hoofdroutes, een noordelijke via het Sinaï-schiereiland en een zuidelijke via de Rode Zee bij Bab el-Mandeb. In tegenstelling tot wat tot nu toe werd aangenomen, blijkt uit het onderzoek dat de noordelijke route beter wordt ondersteund, terwijl de doorgang bij Bab el-Mandeb een belangrijke barrière kan zijn geweest vanwege het gebrek aan nautische technologie in die periode.
DNA-experts vermoedden al dat het oudste haploïde centrum in het noordoosten van Soedan lag, aldus Dobson. Het verrassende is dat, hoewel archeologische kaarten meestal de zuidelijke route benadrukken, er in de archieven weinig verband is tussen de twee oevers van Bab el-Mandeb.
Het team onderzocht ook andere mogelijke routes, zoals de Nijlvallei en de site van Berenice in Foul Bay (Egypte), die mogelijk als belangrijke haven heeft gefungeerd. Foul Bay was een cruciaal alternatief toen de zeespiegel daalde“, legt Dobson uit. ”De landengte van Suez betekent een dorre tocht van meer dan 500 km, terwijl Foul Bay de route inkort tot 300 km en de gevaarlijke riffen van de Rode Zee omzeilt.
Onderzoekers denken dat de koraalriffen bij Foul Bay meer aanwijzingen kunnen bevatten over deze migraties. “Koralen hebben een stevige basis nodig om te groeien, en hun aanwezigheid in nu onder water gelegen gebieden is een fascinerende aanwijzing, hoewel er meer onderzoek nodig is om resten van menselijke constructies te bevestigen”, voegde hij eraan toe.
De gegevens van het onderzoek, die vrij toegankelijk zijn, kunnen een impuls geven aan onderzoek op het gebied van geografie, archeologie, migratiestudies en soortenbescherming. Dit is een hulpmiddel voor de wetenschappelijke gemeenschap, concludeerde Dobson. Nu kunnen andere onderzoekers onderzoeken hoe onze voorouders leefden en hoe deze landschappen zijn veranderd.
